Belki dikkatinizi çekmiştir. Bir süredir kendimi, sitemdeki profil sayfamda ve LinkedIn profilimde Full Stack Electronics Engineer olarak tanıtıyorum. Adı geçtiği zaman piyasada yaptığı iş anlaşılan Full Stack Developer veya Full Stack Engineer adında bir iş tanımı var. Fakat Full Stack Electronics Engineer şeklinde bir iş tanımı yok. Bunu aslında uydurdum.

Bu yazımda Full Stack Elektronik Mühendisi derken neden bahsediyorum? Neden böyle bir tanıma ihtiyaç duydum? gibi sorulara cevap vermeye çalışacağım. Sizin de görüşünüzü merak ediyorum. Haydi başlayalım...

Full Stack Developer kimdir?

Peki Full Stack Developer kimdir, ne iş yapar? "Full Stack" kavramı, ağırlıklı olarak web teknolojileri ile özdeşleşmiş bir kavram. Bizler web sitelerini tarayıcılarımız (Firefox, Chrome, Edge vs...) ile görüntülüyor ve kullanıyoruz. Tarayıcı tarafında temel olarak 3 bileşen bulunuyor: HTML, CSS ve JavaScript. Bunun yanında ek bileşenler olabilir ama bunlar nerdeyse hiç eksik olmayanlar. Bir web sitesinin, kullanıcı ile etkileşimi olan kısmına front end (ön yüz) deniyor ve bu kısımları geliştiren kişiler de front end developer olarak adlandırılıyorlar.

Web sitelerinin bir de sunucu tarafı oluyor. Arka planda koşan kodlar, arkadaki mimari çözümler gibi altyapı tarafı bulunuyor. Bu taraf da back end (arka yüz) olarak adlandırılıyor ve burada çalışan kişilere de back end developer deniyor.

Hem front end hem de back end yapan (en azından yapması beklenen) kişiler ise full stack developer oluyorlar.

hehe and then another hehe

Stack nedir?

Peki stack nedir? Stack, bu kapsamda Türkçe'ye "katman" olarak çevrilebilir. Veri yapıları konusunda da "yığın" kelimesi daha sık kullanılıyor. Bir de biliyorsunuz Stack Overflow var, buradaki anlam "yığın" a daha yakın. Ben "Full Stack" dediğimizde ise "katman" karşılığının daha doğru olduğunu düşünüyorum ve bunu kullanacağım.

Yine web tarafına geri dönecek olursak, sık kullanılan terimlerden biri de solution stack tir, yani çözüm katman(lar)ı. Back end'ten başlayacak olursak belki bir web sitesinin en alt kısmında bir bulut bilişim (cloud) çözümü bulunuyor, bu bir katman oluşturuyor. Belki üzerinde bir veri tabanı çözümü oluyor, bu bir katman oluşturuyor. Üzerinde bir programlama yapılıyor, bu bir katman. Front end'e gittikçe ve web sitesi bittikçe günün sonunda üst üste konmuş birden fazla çözüm ile ortaya çıkmış bir ürün ortaya çıkıyor.

Web için örnek bir solution stack

Aslında yazılım ile ilgilenen kişiler bu katman yapısına oldukça aşinalar. Yazılım mimarilerinde bu şekilde katmanlı tasarımlar çok sık bulunuyor. Üstteki katman, bir alt katmandan faydalanıyor API aracılığı ile ama alttaki katmanın nasıl çalıştığını bilmiyor veya ilgilenmiyor. Ağ işleri ile uğraşan kişilerin çok iyi bildiği kavramlardan biri de TCP/IP Stack tir örneğin.

Network Stack örneği

Bence burayı anladık, daha fazla uzatmaya gerek yok.

Elektronik sistemlerdeki katmanlar

Peki tipik bir elektronik sistem de aslında katmanlardan oluşmuyor mu? Her biri ayrı bir uzmanlık gerektiren ve birbirinin çözümlerini kullanan katmanlar aslında elektronik sistemlerde yer alıyor. "Back end" tarafından, "front end" e doğru şöyle bir bakalım.

• PCB (Printed Circuit Board) (Baskı Devre) En alt katmanı boş devre kartı olarak düşünebiliriz. Bu alan, kendi başına bir uzmanlık içeriyor. İlgili kart yüksek hızlı hatlar içeriyorsa farklı kurallar ve dikkat edilmesi gereken noktalar, bir ADC içeriyorsa başka kurallar, bir güç kartı içeriyorsa başka noktalar devreye girebiliyor. Bunun yanında kartın üretim teknolojisi de önemli olabiliyor. Örneğin hangi tür malzeme kullanılacak? Ne tip via bulunacak? Pad kaplamaları ne olacak? gibi bir çok sorunun cevaplanması gerekiyor.

• Malzeme seçimi ve devre şeması ise bir üstteki katman olarak düşünülebilir. Kart tasarımında aslında tasarım sürecinde PCB tasarımına bu aşamadan sonra geçilse de sıralamayı bitmiş ürün açısından yaptığım için bu aşamayı ikinci sıraya aldım. Yoksa tasarım sürecinde PCB'den önce yer alıyor. Bu katmanda ise ihtiyaca uygun malzeme (component) seçimi ve bunların devre şeması ile bağlanması yer alıyor. İhtiyaca göre hangi tip ADC kullanılacak? Güç katı lineer çeviricilerden mi oluşacak yoksa SMPS topolojileri mi kullanılacak? FPGA boot mode'u ne olacak? Power up/down sekansı nasıl olacak gibi? bir çok soru da bu katmanda cevaplanıyor.

• Gömülü Yazılım / BSP katmanı ise artık günümüzdeki neredeyse tüm kartlarda var. "Akıllı eleman" olarak adlandırabileceğimiz mikrokontrolcüler, işlemciler, FPGA'ler, SoC'ler kartların çoğunda yer alıyor. Basit işlemci içeren kartlara, herhangi bir işletim sistemi desteği olmadan bare metal bir şekilde kod yazılabiliyor. Eğer biraz daha güçlü bir işlemci varsa kart, gömülü Linux dağıtımı çalıştırabiliyor. FPGA ise bambaşka bir dünya. Buradaki tasarımların yapılması ve doğrulanması ayrı bir uzmanlık alanı oluyor. Bazen de bir üst katmanın kullanması için bir BSP (Board Support Package) tasarlamak gerekebiliyor. İşte bu da üçüncü katmanımız oldu.

• Uygulama / Görev Yazılımı katmanı ise son katman olarak düşünülebilir. Özellikle altta gömülü Linux gibi bir işletim sisteminin koştuğu durumlarda, kartta bu işletim sisteminin üzerinde koşan C, C++, Python, Java gibi dillerde yazılmış, kartın yapması gereken işi yapan, diğer sistemlerle veya bir ara yüz ile bir kullanıcı ile "konuşan" yazılımlar bulunuyor. Bu da ayrı bir bilgi birikimi isteyen başka bir uzmanlık alanı oluyor. Örneğin gömülü Linux üzerinde koşan bir C yazılımından bahsediyorsak bir alt katman gömülü Linux dağıtımının oluşturulması, o dağıtımın boot etmesi gibi konular ile uğraşırken burada C ile program yazan kişiler altta bir POSIX uyumlu ortam olduğunu düşünerek sistem programlama yapabiliyorlar.

Hepsini birleştirirsek şöyle bir resim elde ediyoruz:

Elektronik sistemlerde tipik katmanlar

Elbette bu katmanların sayısını arttırıp detaylandırmak mümkün, ben olabildiğince basit tutmaya çalıştım. Örneğin FPGA ve gömülü yazılım bence tartışmasız bir şekilde ayrı katmanlara ayrılmalı. Ama genel olarak neden bahsettiğimi aktarabildiğime inanıyorum.

Full Stack Elektronik Mühendisi

Kısaca kendi kariyer yolculuğumdan bahsedip, konuya bağlayacağım.

2023 itibariyle meslekteki 11. yılım, elektronik mühendisi diplomasına sahibim. Bu süre zarfında bahsettiğim katmanların hepsinde görev aldım. İlk yıllarda ağırlıklı "back end" e yakın çalıştım, son yıllarda ise "front end" tarafına daha yakınım.

Çalışılan ekipte uzun süreler geçip "yaşlandıkça" ister istemez biraz danışman rolünüz de oluyor. Ekibe yeni giren arkadaşların soru sorduğu kişi oluyorsunuz ya da başka ekiplere görüş bildiriyorsunuz. O yüzden az ya da çok bu katmanların hepsi ile ilgileniyorum. Kaldı ki üstteki çizimde yer almayan, yazılım geliştirme araçlarının DevOps yaklaşımı ile CI/CD akışları ile kullanılması ve entegre edilmesi de ilgilendiğim konular arasında.

Durum böyle olunca, kendimi nasıl tanımlayacağımı bilememeye başladım. Digital Design Engineer desem, gömülü yazılım da ilgi alanımda. Embedded Software Engineer desem, sayısal tasarım tarafı eksik kalıyor diye hissettiğim için ben de kendime Full Stack Elektronik Mühendisi ünvanını yakıştırdım ve bunu kullanmaya başladım. Var olmayan ve kişilerin "Bu ne ola ki?" diyebileceği ve hatta bulunabilirliğim açısından beni kötü etkileyecek (LinkedIn'de klasik görev tanımları ile kişiler arama yapabiliyor ama bu kelimeleri kimse yan yana yazmayacaktır) bu tanımı ben niye bunu seçtim? Çünkü gerçekte yaptığım iş ile yazdığım görev tanımını daha çok bağdaştırdığım için kendimi daha iyi hissediyorum ve kişilere yaptığım işi daha iyi aktarabiliyorum (ya da bir anlam ifade etmediği için hiç aktaramıyorum muhtemelen). Ama yine de şimdilik bu tanımdan memnunum.

Full Stack Electronics kavramı

Bu, "uydurma" bir kavram olsa da aslında ilk benim aklıma gelmiş değil. Kısa bir Google araması ile Reddit (1, 2), Quora ve Medium gibi ortamlarda bu kavrama denk gelmek mümkün. Kişiler "Ben Full Stack elektronikçi mi olmalıyım?" gibi sorular sormuş veya Full Stack Embedded Developer gibi kavramlar kullanmışlar. Yani birileri de benzer kavramları sorgulamış ama kendini böyle betimleyen bir kişi (benim dışımda) veya böyle betimlenen birini arayan bir iş veren henüz görmedim.

Tartışma

Geldik en önemli ve sizin de görüşlerinizi merak ettiğim kısma.

Tekrar Web dünyasına geri dönelim. Bir Full Stack Developer, bir Back End Developer kadar Back End ya da Front End Developer kadar Front End bilebilir mi? İdealde cevabımız hayır olacaktır. Bir kişinin bilebileceği bilgilerin toplamının sabit olduğunu (veya sabit hızla arttığını) düşünürsek, konu çeşidi arttıkça derinliğin azalmasını bekleriz. Peki Full Stack Developer'lar potansiyel olarak bu kadar derinleşemiyorlarsa neden varlar? Çünkü muhtemelen birçok kurumun veya projenin bu kadar derinliğe ihtiyacı yok. Görece basit projeleri veya küçük işletmeleri ele aldığımızda ve işi Front End/Back End diye iki kısıma bölersek iki farklı kişiyi çalıştırmak yerine işlerin tek bir kişiden çıkması daha ekonomik olacaktır. Full Stack Developer'lar iş görmeseydi hala bu kadar iş ilanı olmazdı. Öte yandan büyük projelerde ise (Google'ı düşünün) Front End ve Back End onlarca daha ara katmana bölünmüş ve her katmanda onlarca mühendis çalışmaktadır. Yani yapılan işe göre ne kadar bir derinlik gerektiği değişmektedir. Full Stack Developer rolünün, tüm alanda çözüm üretmeye çalıştığı için derinliğin (potansiyel olarak) az olduğunu düşünerek anlamsız bir rol olduğunu düşünmek doğru olmayacaktır özetle, her projenin ihtiyacı farklı diye düşünmek lazım.

"Full Stack Developer" deyince bu çıkıyor, koymadan edemedim. Herhalde arkadaşın back end tarafı daha güçlü...

Gelelim elektronik tarafına. Türkiye'deki şirketlerin büyük çoğunluğunun da aslında Full Stack Elektronik Mühendisi aradığını ve çalışanların da bu tarz çalıştığını gözlemliyorum. En azından birkaç katmanı kapsayabilecek kişiler arıyorlar veya böyle kişiler çalıştırıyorlar. Örneğin gömülü yazılım yapan bir kişiden en azından temel seviye bir devre şeması okuma becerisi beklenir, doğrudan kart tasarlamasa bile. Yine anlayacağınız benzer bir ihtiyaç durumu burada da geçerli. Web'in aksine, kendi alanım olduğu için burada daha net konuşabilirim. Bahsettiğim 4 katmanın hepsi gerçekten kendi içlerinde birçok uzmanlık problemi barındırıyor. Katman sayısını belki kolaylıkla iki katına çıkarabiliriz. Örneğin bir kişi tüm gün sadece FPGA teknolojileri ile uğraşabilir hiç gömülü yazılıma bulaşmadan, o kadar derinleşilebilecek bir konu. Eğer hedef ürün karmaşık değil ise bir kişi tüm katmanları halledebilir ama hedef büyüdükçe alan uzmanlarına ihtiyaç artacaktır.

Peki "Full Stack" Elektronik Mühendisi mi olmaya çalışmalıyız? İşte en zor soru, çünkü bilmiyorum. Benim cevabını en çok merak ettiğim soru da Yurt dışı firmalar nasıl profiller arıyorlar? Benim gözlemlediğim, Full Stack'ten ziyade bir alanda uzmanlaşmış kişiler arandığı.

Elbette tek bir konuyu çok derin bilen kişi de arayan firmalar olacaktır, hepsinden "az az" bileni de. Ben geneli merak ediyorum. Full stack gitmekteki en büyük tehlike Jack of all trades, master of none konumuna düşmek yani her şeyden az az anlayıp bir konunun uzmanı olmamak. Böyle bir durum da kariyer açısından dezavantaj yaratabilir. Yine de en önemlisi bunlara çok takılmadan en motive çalışacağınız konu veya konularda çalışmaya çalışmak bence.

Diyelim ki öğrenebileceğiniz bilgilerin toplamı 4 birim, yani kapasitemiz gibi de düşünebiliriz. Siz 4 katmana uniform ayrılırsanız her katmanda 1 birimlik uzmanlığa sahip olursunuz. Eğer bir iş için katmanlardaki ihtiyaç 1'den az ise o işi yapabilirsiniz ama fazla ise siz tek başınıza yeterli olamazsınız. Diyelim ki ihtiyaç katman başına 4 birim. Bu durumda da sizin gibi 4 kişi gelse yine olmuyor çünkü 4 farklı kişi de olsa, bir katmandaki bilgi birikiminin toplamı 4 olmayacak. Herkes konunun başlarını bileceği için bir katmanda bilgi birikimi 1 olan 4 adet full stack'i bir ekibe koysak bile, o katman için bilgi birikimi atıyorum 1.5, 2'ye çıkacaktır. 4'e çıkması için hiç kimsenin ortak bilgi birikiminin olmaması ve birbirlerinin eksiklerini mükemmel şekilde tamamlaması gerekiyor, bu da pek olası değil. İşte bu durumda "iş verenin" tercihi her biri ayrı katmanda 4 birimlik bilgiye sahip olan 4 alan uzmanını o ekibe toplamak olacaktır. Tebrikler, "bizimle değilsin". Yani özetle işler karışık, cevap vermek gerçekten zor. Doğru cevap verebilmek için arz ve talep dengesi ile ilgili elimizde veri olması gerekiyor.

Öte yandan 4 birimlik enerjimiz ile 4 katmanda 0 4 0 0 gibi bir uzmanlığa sahip olmamız da çok istenen bir şey olmayabilir. Bu durumda diğer kişilerle iletişimde problem yaşabiliriz. 0.4 3 0.4 0.2 daha tercih edilen bir dağılım olabilir. Yani etkileşimimiz olduğu katmanlar konusunda da biraz fikir sahibi olup, bir konuda daha uzman olmak.

Günün sonunda çözümün hibrit ekipler çıkması da olası. Full stack olan kişiler tek başlarına yeterli olabilir ama alan uzmanları çalışıyor ise full stack kişiler burada uzman kişilerin yaptığı işleri anlamak, iletişimi sağlamak ve kişileri yönlendirmek adına da kilit bir rol üsteleniyor olabilir.

Bu yazıda Full Stack Elektronik kavramından bahsetmeye çalıştım. Full Stack Elektronik Mühendisi olmayı savunuyor değilim, savunmuyor da değilim. Kariyer problemleri çok parametreli problemler, hap gibi bilgiler vermek doğru değil, her bireyin beklentisi farklı, karşılaştıkları farklı. Kaldı ki bu yazının amacı da kavramı tanıtmaktı. Başka yazılarda o konulardaki görüşlerimi de aktarabilirim.

Varsa sizlerin de bu konudaki görüşlerini duymak isterim, yorum olarak iletebilirsiniz. Kendinizi "full stack" mi hissediyorsunuz? Memnun musunuz?